Bu kavram Bölücü örgütün bir kimlik mühendisliği çalışması mı? Tüm yazıyı okumak istemeyenler için cevap kısaca EVET.
Bugünlerde özellikle bazı siyasi ve entelektüel çevrelerde sık sık duyduğumuz bir kavram var: “Türkiyeli”. İlk bakışta bu kavram kulağa kapsayıcı ve eşitlikçi bir aidiyet önerisi gibi geliyor. Ancak biraz geriye gidip bu terimin arkaplanına baktığımızda, hiç de nötr ya da masum bir söylem olmadığını görüyoruz. Özellikle PKK’nin resmi yayın organı Serxwebûn dergisinde kavramın beslendiği ideolojik hattı açıkça takip etmek mümkün.
Serxwebûn: Kürt Kimliğini Yüceltirken Türk Kimliğini Sessizce Silmek
PKK’nin 1982’den beri çıkardığı Serxwebûn, örgütün sadece ideolojik çizgisini değil, kimlik siyasetini de belirleyen temel kaynaklardan biridir. Dergide dikkat çeken hususlardan biri şudur: “Kürt halkı” sürekli ve açık bir şekilde tanımlanır, hakları, mücadelesi, özgürlüğü derginin temel gündem maddesidir. Buna karşılık “Türk halkı” ifadesi hiç kullanılmaz.
Bu durum bir tercih değil, bilakis bir stratejidir. PKK, Türk kimliğini doğrudan karşısına alarak değil, onu görünmez kılarak ve muğlaklaştırarak aşındırmak istemiştir. İşte bu noktada “Türkiyeli” kavramı devreye girer. “Türkiyeli” diyerek bir üst kimlik önerildiği iddia edilir ama bu kimlik aslında Türk kimliğinin eritildiği, buna karşılık Kürt kimliğinin belirgin bir unsur olarak korunduğu bir düzendir.
Bu tercihi anlamak için akademik literatüre de başvurmak gerekir. Ahmet Hamdi Akkaya ve Joost Jongerden, PKK’nin ideolojik dönüşümünü analiz ettikleri makalede şöyle derler:
“PKK, ulusal kurtuluşçu çizgiden uzaklaşarak, Türkiye’de çok-kimlikli bir toplum modelini savunmaya yönelmiş, bu doğrultuda Türk kimliğini etkisizleştiren ama Kürt kimliğini belirginleştiren bir söylem geliştirmiştir”¹.
Benzer bir tespit M. Hakan Yavuz tarafından da yapılır. Yavuz’a göre:
“Kürt hareketi, Türk kimliğine karşı bir alternatif olarak Türkiyeli kavramını inşa etmiş, bu yolla Kürt kimliğinin görünürlüğünü pekiştirmiştir”2.
Ali Kemal Özcan ve Serxwebûn’un İdeolojik İşlevi
PKK ve Öcalan üzerine yaptığı çalışmalarla bilinen Ali Kemal Özcan, Serxwebûn’un bir ideolojik okul gibi çalıştığını ve burada kullanılan dilin tesadüfi olmadığını belirtir. Özcan, PKK’nin söyleminde “Kürt halkı”nın doğrudan bir özne olarak vurgulandığını, Türk kimliğinin ise ‘Türkiye halkları’ gibi belirsiz terimlerle eritildiğini belirtir³.
Bu yöntem yalnızca örgütsel bir söylem biçimi değil, aynı zamanda bir kimlik siyasetidir. Çünkü bu stratejiyle PKK, Türk kimliğini etnik bir aidiyet olmaktan çıkarıp devletle özdeşleşen anonim bir konuma iterken; Kürt kimliğini ise hep özel, mağdur ama haklı bir kimlik olarak öne çıkarmıştır.
Kimliksizleştirme Eleştirisi ve Vahap Coşkun
Bu meseleye eleştirel yaklaşanlardan biri de Vahap Coşkun’dur. Coşkun’a göre:
“Türkiyeli kavramı, Türk kimliğinin hegemonik karakterini zayıflatmayı hedeflese de, sonuçta kimliksizleştirme işlevi görmektedir. Oysa Kürt kimliği bu söylemde her zaman belirgin ve pozitif bir unsur olarak kalır”⁴.
Bu noktada “Türkiyeli” kavramının kurgusal bir eşitlik önerisinden çok, Türk kimliğini görünmez kılma stratejisine hizmet ettiğini söylemek yanlış olmaz.
Kimliksizleştirme Hareketi
Sonuç olarak “Türkiyeli” kavramı PKK’nin Serxwebûn gibi yayınlarla ideolojik zeminini hazırladığı, Kürt kimliğini belirginleştirirken Türk kimliğini ise silikleştiren bir mühendisliğin ürünüdür. “Türkiye halkları”, “Türkiye toplumları” gibi kavramlar da bu ideolojinin uzantısıdır.
Bugün bu kavramı savunan ya da kullananların önemli bir kısmı bu tarihsel ve ideolojik geçmişten habersiz olsa da, bilinçli bir söylem stratejisinin parçası olduğu aşikardır.
Dipnotlar
- Ahmet Hamdi Akkaya & Joost Jongerden, Reassembling the Political: The PKK and the Project of Radical Democracy, European Journal of Turkish Studies, (14), 2012.
- M. Hakan Yavuz, Islam, Secularism, and Nationalism in Modern Turkey: Who is a Turk?, Cambridge University Press, 2009.
- Ali Kemal Özcan, Turkey's Kurds: A Theoretical Analysis of the PKK and Abdullah Öcalan, Routledge, 2006.
- Vahap Coşkun, Türkiye'de Kimlik ve Demokrasi, Metis Yayınları, İstanbul, 2010.
Kaynaklar
- Serxwebûn Dergisi, çeşitli sayılar (1982-2000).
- Akkaya, A. H. & Jongerden, J. (2012). Reassembling the Political: The PKK and the Project of Radical Democracy. European Journal of Turkish Studies.
- Yavuz, M. H. (2009). Islam, Secularism, and Nationalism in Modern Turkey: Who is a Turk?. Cambridge University Press.
- Özcan, A. K. (2006). Turkey's Kurds: A Theoretical Analysis of the PKK and Abdullah Öcalan. Routledge.
- Coşkun, V. (2010). Türkiye'de Kimlik ve Demokrasi. Metis Yayınları.